Den Haag: Standbeeld uit 1918 van Johan de Witt (1625-1672) op de Plaats en op het voormalige Groene Zoodje, de voormalige executieplaats van den Haag.  (foto: René Hoeflaak)

Onlangs las ik het boek ‘De Ware Vrijheid’ van Luc Panhuysen uit 2005. Het boek beschrijft op een meeslepende wijze het levensverhaal van de gebroeders Johan en Cornelis de Witt. Een aangrijpend en spannend geschiedenisboek over twee van de meest invloedrijkste en beroemdste broers uit de Nederlandse geschiedenis. Maar vooral ook boeiend omdat het boek een gedetailleerd beeld schetst van de nationale- en internationale politieke verhoudingen, het dagelijkse leven in steden als Den Haag en Dordrecht en de normen en waarden in de zeventiende eeuw. Eerder deze week was ik voor een afspraak in Den Haag. Na het lezen van het boek wandel ik toch met een andere blik over de Kneuterdijk, de Korte en Lange Vijverberg en door en bij het Binnenhof. Eeuwen vervagen. Op de Lange Vijverberg stel ik mij voor hoe Johan de Witt vanaf zijn eerste Haagse adres, het stadslogement van Dordrecht – aan de Lange Vijverberg 19- dagelijks naar het Binnenhof wandelt.

16 april 2014, Den Haag, Hartogstraat. Tuin- en zijmuur aan de achterkant van het voormalige woonhuis van Johan de Witt aan de Kneuterdijk 6. (foto: René Hoeflaak)

Johan de Witthuis

Langs de Hofvijver mijmer ik over de nachtelijke aanslag op Johan de Witt ergens langs de vijver. Vijf minuten verderop sta ik letterlijk en figuurlijk stil bij het Johan de Witthuis aan de Kneuterdijk 6, zijn laatste woonadres van 1669 tot 1672. Ik loop door de smalle Hartogstraat langs de achtertuinmuur en zie de net afgetreden Raadspensionaris Johan de Witt op 20 augustus 1672 in zijn koets stappen op weg naar de Gevangenpoort, tweehonderd meter verderop. Daar verblijft zijn zwaar gewonde broer Cornelis, Ruwaard van Putten en onder meer oud-burgemeester van Dordrecht. Vijf jaar eerder was hij nog de held van Holland en de Republiek na de geslaagde zeeslag en aanval op de Engelse zeevloot bij Chatham. Cornelis is gewond, verzwakt maar niet gebroken. Twee weken lang was Cornelis daar gemarteld in de pijnkelder met als doel hem de opdracht voor een moordplan op Prins Willem III te laten bekennen. Tevergeefs. De Witt weigert een daad te bekennen die hij heeft niet gepleegd. Eénmaal buiten worden de broers op het Buitenhof voor de deur van de Gevangenpoort door een woedende menigte met stokken, messen en een pistoolschot gedood. De lijken van broers worden vervolgens ondersteboven op het Groene Zoodje op het schavot gehangen en op barbaarse wijze verminkt. Lichaamsdelen en organen worden als trofee door omstanders meegenomen en duiken overal in de stad en later zelfs in het buitenland op.

De tong van Johan de Witt en de vinger van Cornelis de Witt zoals ze zijn te zien in het Haags Historisch Museum (foto: René Hoeflaak)

Pijnkelder

Op de plek van het voormalige Groene Zoodje kijk ik omhoog naar het standbeeld van Johan de Wit vlakbij de plek waar zijn lijk en die van Cornelis zijn verminkt. Ik kijk om mij heen en zie de volle terrassen op de Plaats achter het standbeeld. Ik zie  voormalige herberg De Zwaan voor me. Daar drinken de later moordenaars zichzelf op die 20e augustus in 1672 moed in. In Museum de Gevangenpoort neemt een gids mij mee naar de stockzolder. Een plek waar uitdrukkingen ‘eens een dief, altijd een dief’, ‘iemand breken’ , ‘voor schut’ ,  ‘voor paal staan’ en ‘blok aan het been’ op hun plek vallen. Even later sta ik in de luxe gevangeniskamer van Cornelis de Witt. Ik sta naast zijn bed, bij zijn toilet en zijn stoel. Een historische plek. Ik stel mij voor hoe Johan en Cornelis hier samen hun laatste uren doorbrengen terwijl een bloeddorstige menigte op de deuren van de Gevangenpoort staat te bonzen.

Pijnbank in de pijnkelder van de Gevangenpoort in Den Haag (foto: René Hoeflaak)

Even later volg ik mijn gids naar de pijnkelder. Een ruimte van pakweg twee bij drie meter. Naast het touw van de wipgalg kijk ik naar de strafbank en denk aan die arme Cornelis en zijn beul en de uren die ze hier, in deze kelder, samen doorbrengen, 341 jaar en zeven maanden geleden.Terug naar het station koop ik nog snel een kaartje voor het Haags Historisch Museum. Ik ben er nu toch. Tussen de prachtige Haagse vergezichten en schilderijen van Haagse regenten sta ik voor een vitrine met de vinger van Cornelis en de tong van Johan. Den Haag vandaag is vanaf vandaag Den Haag van toen. Ik moet snel weer eens naar Dordrecht.

Den Haag, 16 april 2014: Lange Vijverberg, de plek van het voormalige stadslogement van Dordrecht, het eerste Haagse woonadres van Johan de Witt tussen 1650 en 1653. (foto: René Hoeflaak)