Rotterdam, 2 april 2013:  café Courzand aan de Courzandseweg (foto: René Hoeflaak)

In twintig minuten vaart de Aqualiner mij van de Willemskade naar de havenarbeiderswijk Heijplaat. Na vijf minuten wandel ik al op de Courzandseweg, een straat met een geschiedenis. Het moment, de eerste week van april, is niet toevallig.  Daarvoor moeten we eerst naar de andere kant van de Maas. Op 3 april 1945, een maand voor de bevrijding en het einde van de Tweede wereldoorlog worden twintig jonge verzetsstrijders op het talud van de Oostzeedijk in Rotterdam gefusilleerd door de Duitse Ordnungspolizei.  De executie is een vergelding  voor de moord op een vooraanstaand lid van de SS enkele dagen eerder voor de deuren van het politiebureau aan de Hoflaan. De lichamen van de doden worden pas na een dag weggehaald. Eén van de slachtoffers is de 38-jarige Arie den Toom, een vooraanstaande Rotterdamse verzetsheld.

Bezig, dapper en onverzettelijk

Den Toom woonde vanaf 1931 in Rotterdam en was in het dagelijks leven beheerder van feestgebouw en café Courzand aan de Courzandseweg in de wijk Heijplaat. Tijdens de Duitse bezettingsjaren was hij niet alleen beheerder maar leidde hij vanuit Courzand ook het verzet tegen de Duitsers. Als oprichter van een compagnie van de verzetsbeweging Binnenlandse Strijdkrachten (BS),  coördinator van de hulp aan onderduikers op Heijplaat en West-IJsselmonde, verspreider van illegale kranten en regelaar van illegale persoonsbewijzen. Kortom, een bezige, dappere en onverzettelijke Rotterdammer. Districtsvergaderingen van de LO, de landelijke organisatie voor onderduikers, organiseerde hij bij hem thuis of in Courzand.  Onder leiding van ‘beheerder’ Den Toom groeide het café uit tot middelpunt van het verzet op Heijplaat en ver daarbuiten. Courzand werd gebruikt als opslagplaats van illegale wapens voor het verzet, onderduikadres van gedeserteerde Polen en Fransen en instructielocatie van honderden leden van de BS.  In maart 1945 werd Den Toom tijdens een razzia door Duitsers opgepakt en enkele weken later dus gefusilleerd. In augustus 1945 herbegraven in zijn geboorteplaats Nieuwerkerk aan den IJssel.

Het onlangs verplaatste monument Arie den Toom (foto: René Hoeflaak)

Heijplaat eert haar helden

Met de vernoeming van de Arie den Toomweg en een monument herdenkt Heijplaat de verzetsheld. Het monument Arie den Toom werd in 1969 geplaatst en onthuld  in een plantsoen op de Courzandseweg, niet ver van café Courzand en de Arie den Toomweg. Heijplaat eert haar helden. Het plantsoen zelf draagt sinds 2011 de naam Henk Huisman, een collega verzetsstrijder van Den Toom. Huisman overleed in 2008 en gaf leiding aan een aantal effectieve en dappere sabotagedaden tegen de Duitsers zoals het tot zinken brengen van het bergingschip ‘De Titan’.

Eerbiedig stapt een stratenmaker opzij…

Onlangs is het monument enkele honderden meters verplaatst naar een plantsoen op enkele meters afstand van café Courzand.  Eerbiedig stapt een stratenmaker een stapje opzij als ik het monument betreed. Want nogmaals: Heijplaat eert haar helden. In café Courzand proef ik even later de roerige geschiedenis door de geurige koffie heen: Den Toom, het verzet, de oorlogsjaren, de onderduikers, de Rotterdamse scheepvaart, de feestavonden van RDM medewerkers en de ondergang van RDM… Een bijzonder moment in een historisch café in een gedenkwaardige week!

NB; Deze blogpost is op 4 april jl. gepubliceerd op de site van Stadslog Rotterdam in mijn serie Zeemeerminnen.